Εργαζόμενοι στο καμίνι του αγγειοπλαστείου Α. Αποστολίδη που βρισκόταν στην περιοχή των Φυλακών Κερκύρας. Ιδιωτικό Αρχείο Αριστείδη Αποστολίδη.
Οι πρόσφυγες κατά την εγκατάστασή τους στην νέα πατρίδα αντιμετώπισαν ποικίλες δυσκολίες, με πρωταρχικό το ζήτημα της στέγασης και της εξασφάλισης των απαραίτητων για την αξιοπρεπή διαβίωση των οικογενειών τους. Παρά την εθνική ομοιογένεια που πέτυχε η Σύμβαση Ανταλλαγής Πληθυσμών, οι πρόσφυγες δεν ενσωματώθηκαν αμέσως στους τόπους υποδοχής.
Η ελληνικότητά τους επισκιαζόταν από τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες που τους διαφοροποιούσαν από τους γηγενείς. Η νοοτροπία, τα έθιμα και η γλώσσα στάθηκαν παράγοντες περιθωριοποίησης των προσφύγων ενώ ως γέφυρα επικοινωνίας, στην αρχή, λειτούργησαν η θρησκεία και οι οικογενειακές αξίες.
Χαρακτηριστικό της ομοφροσύνης, της αλληλεγγύης και του υψηλού εθνικού φρονήματος των προσφύγων, αποτελεί η άρνηση τους να καταναλώσουν τροφή την οποία προσέφερε η Ιταλική Διοίκησις, σε αποστολή που ακολούθησε το “Επεισόδιο Τελλίνι” και τον βομβαρδισμό της Κέρκυρας, όπου τραυματίστηκαν 35 άνθρωποι και έχασαν την ζωή τους άλλοι 15, τον Αύγουστο του 1923.
Η ουσιαστική ενσωμάτωση των προσφύγων στην Ελλάδα θα επιτυγχανόταν μετά την οριστική τους εγκατάσταση και την συνεπακόλουθη επαγγελματική τους αποκατάσταση. Η άσκηση ενός επαγγέλματος με το οποίο ήταν εξοικειωμένοι υπήρξε προϋπόθεση για την οριστική εγκατάσταση των προσφύγων σε έναν τόπο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αρκετοί να μετακινηθούν σε άλλες πόλεις του ελλαδικού χώρου, με σκοπό την εξασφάλιση των οικογενειών τους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που κοινοποιεί τον Δεκέμβριο του 1925 το Υπουργείο Υγιεινής, Πρόνοιας και Αντιλήψεως στην Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, στην Ελλάδα διαμένουν 1.416.708 πρόσφυγες. Από αυτούς 832.745 ανήκουν στην κατηγορία των αστών προσφύγων (212.778 οικογένειες) και 583.963 άτομα (148.868 οικογένειες) στην κατηγορία των αγροτών προσφύγων. Στην Κέρκυρα υπολογίζεται ότι διαβιούν εκείνη την περίοδο 2.240 άτομα (720 οικογένειες), εκ των οποίων 1.493 (481 οικογένειες) χαρακτηρίζονται ως αστοί πρόσφυγες και 747 (239 οικογένειες) ως αγρότες.
Η προσπάθεια αγροτικής αποκατάστασης των προσφύγων στην Κέρκυρα δεν στέφθηκε με επιτυχία. Το νησί δεν διαθέτει επαρκείς καλλιεργήσιμες εκτάσεις, οπότε οι ευκαιρίες για γεωργική και κτηνοτροφική εκμετάλλευση της γης ήταν ισχνές. Παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες, επιχειρήθηκε τα πρώτα χρόνια να εγκατασταθεί μέρος του προσφυγικού πληθυσμού στην κερκυραϊκή ύπαιθρο. Σύντομα, όμως, η αδυναμία άσκησης επαγγελματικής δραστηριότητας συναφούς με την αγροτική τους ιδιότητα υποχρέωσε τους πρόσφυγες να επιλέξουν μεταξύ της μετοίκησης στην πόλη της Κέρκυρας ή της μετεγκατάστασης σε άλλο νομό της χώρας.
Η έλλειψη κατάλληλου χώρου εγκατάστασης και δυνατότητας επαγγελματικής απορρόφησης οδηγεί την Νομαρχία Κερκυρας, το 1924, στο συμπέρασμα ότι στο νησί μπορούν να στεγαστούν μόλις 700 άτομα (140 οικογένειες). Χαρακτηριστικές είναι οι τοποθετήσεις της Αστυνομικής Διεύθυνσης Κέρκυρας και του Εμπορικού Επιμελητηρίου, οι οποίες εκφράζουν σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη, καθώς κρίνουν ότι υπάρχει υπερπροσφορά εργατικής δύναμης έναντι της ζήτησης στους κλάδους του εμπορίου και της τοπικής βιομηχανίας. Οι πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα θεωρούνται εξαιρετικά επικερδής για τους τομείς του διαμετακομιστικού εμπορίου (εισαγωγές-εξαγωγές) και της βιομηχανικής ανάπτυξης.
Στην Κέρκυρα λειτουργούν αρκετές βιομηχανικές μονάδες και μικρά εργοστάσια, μεταξύ των οποίων αλευροβιομηχανία, χαρτοποιία, βυρσοδεψία, μονάδα επεξεργασίας ελαίου, σαπωνοποιία, εργοστάσιο κατασκευής σπάγγων, σχοινιών και σάκων αλλά και η περίφημη Ανώνυμος Εταιρεία Γραφικών Τεχνών Ασπιώτη-Έλκα που ασχολείται με την χρωματολιθογραφική και την χαλκογραφία. Στην διάρκεια της περιόδου προσωρινής παραμονής των προσφύγων στο νησί, ορισμένοι απασχολήθηκαν ευκαιριακά σε διάφορα έργα, με πρωτοβουλία της τοπικής αυτοδιοίκησης. Εξαιρετικής σημασίας είναι η συμβολή 27 προσφύγων και 13 γηγενών, το 1923, στην ανοικοδόμηση του κτηρίου του ορφανοτροφείου στην περιοχή Σπηλιά, το οποίο καταστράφηκε από πυρκαγιά.
Θεόδωρος Μεγαλοματίδης ( 03/01/1935). Ιδιωτικό Αρχείο Ελεονώρας Γαβριηλίδου.
Η απογραφή του 1928 καταγράφει 2.149 πρόσφυγες στην Κέρκυρα, 189 από αυτούς έφθασαν στο νησί πριν το 1922 ενώ 1.960 κατέφυγαν εκεί μετά την Μικρασιατική Καταστροφή. Η αποκατάσταση των εναπομεινάντων προσφύγων στην Κέρκυρα ήταν αστική, καθώς περιορίστηκε στην εξασφάλιση μόνιμης στέγης χωρίς ουσιαστική μέριμνα για την άσκηση κάποιου επαγγέλματος. Οι διενέξεις μεταξύ γηγενών και προσφύγων δεν έλειψαν, παρά το γεγονός ότι στην Κέρκυρα εγκαταστάθηκε μικρή μερίδα προσφύγων, από τους 30.000 που υποδέχθηκε συνολικά το νησί. Ορισμένοι Κερκυραίοι έδειξαν το φιλόξενο πρόσωπο του νησιού, στήριξαν, συνεργάστηκαν και συνέδραμαν ουσιαστικά τους ξεριζωμένους Έλληνες.
Σπυρίδων Μουρατίδης, Κέρκυρα 22/07/2022, Αρχείο Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας.
Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας-Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, Στατιστικά αποτελέσματα της απογραφής του πληθυσμού της Ελλάδος, της 15-16 Μαΐου 1928, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, εν Αθήναις, 1935.
Ελάχιστοι πρόσφυγες κατάφεραν να διατηρήσουν την επαγγελματική ταυτότητα που είχαν στους τόπους προέλευσής τους. Σε έκθεση της Κοινωνίας των Εθνών το 1926 αναφέρεται ότι ορισμένοι πρόσφυγες αναγκάστηκαν να αλλάξουν επάγγελμα έως έξι φορές εντός του έτους.
Επαγγελματική Απασχόληση Αρρένων Προσφύγων 1922-1932, Τα επικρατέστερα επαγγέλματα των προσφύγων (κατά φθίνουσα σειρά) σύμφωνα με το ΓΑΚ Κερκύρας, Αρχείο Ληξιαρχείου Κερκύρας, Ληξιαρχικές Πράξεις Θανάτων 1922-1932 (σύνολο 181)- Ληξιαρχικές Πράξεις Γεννήσεων 1922-1932 (σύνολο 439)-Ληξιαρχικές Πράξεις Γάμων 1922-1932 (σύνολο 234).
Παρατηρούμε ότι οι επαγγελματικές ενασχολήσεις των αστικά αποκατεστημένων ανδρών προσφύγων περιλαμβάνουν από την μια πλευρά ανειδίκευτους εργάτες που ασκούν χειρωνακτικές εργασίες για την εξασφάλιση των προς το ζην και από την άλλη, τεχνίτες, εμπόρους, ελεύθερους επαγγελματίες εν γένει, ενώ ορισμένοι υπηρετούν στα σώματα ασφαλείας. Στις εγγραφές των ληξιαρχικών αρχείων σπανιότερα απαντούν καθαρά αστικά επαγγέλματα όπως ιατρός, οδοντίατρος, δικηγόρος, φαρμακοποιός, κτηνίατρος, πράκτωρ ασφαλιστικής εταιρείας, χρυσοχόος, πλοίαρχος. Αντίστοιχα, μικρή συγκέντρωση παρατηρείται σε επαγγέλματα όπως ιχθυοπώλης, κρεοπώλης, σαγματοποιός, αλευροτεχνίτης, ναύτης, λιθογράφος, οπωροπώλης, σιδηρουργός, τα οποία όμως φαίνεται να άσκησε μεγαλύτερος των δηλωθέντων αριθμός αρρένων προσφύγων.
Σπυρίδων Μουρατίδης, Κέρκυρα 22/07/2022, Αρχείο Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας.
Ακόμη και εκείνοι οι ελάχιστοι πρόσφυγες που αποφάσισαν να δημιουργήσουν τις περιουσίες τους στην κερκυραϊκή ύπαιθρο, ασχολήθηκαν κυρίως με «αστικά επαγγέλματα». Βέβαια, ορισμένοι επιδίωξαν να βιοποριστούν από την καλλιέργεια της γης και την κτηνοτροφία, αλλά πολύ λίγοι τα κατάφεραν, κυρίως λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας και οικονομικής υποστήριξης.
Η οικονομική συγκυρία σε συνδυασμό με τις δυσκολίες που είχαν να αντιμετωπίσουν οι προσφυγικές οικογένειες κατά την εγκατάστασή τους στις νέες πατρίδες, έδωσε την ευκαιρία στις γυναίκες να ενταχθούν στον εργασιακά ενεργό πληθυσμό της Ελλάδας. Σε πολλές περιπτώσεις, λόγω χηρείας ή ορφάνιας, η γυναικεία εργασία αποτέλεσε την μοναδική πηγή εισοδήματος για το νοικοκυριό της οικογένειας. Οι προσφύγισσες ασχολήθηκαν κατά βάση με επαγγέλματα που έδωσαν ώθηση στην ανάπτυξη της οικοτεχνίας, εισάγοντας στην ελληνική κοινωνία, μεταξύ άλλων, την ταπητουργία. Στην Κέρκυρα, σύμφωνα με τα στοιχεία του δημοτολογίου, συναντάμε δεξιοτέχνισσες μοδίστρες, εργάτριες, λιγότερες καθηγήτριες, γεωργούς και μια ναυτικό.
Γεώργιος Καγκουρίδης, Κέρκυρα 18/01/2022, Αρχείο Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας.
Μάρω Κατσαούνου, Αθήνα 23/05/2022, Αρχείο Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας.
Η Αναστασία Χαλκίδου με την κόρη της Θεοδώρα Σκορδίλη, Γαρίτσα Κέρκυρας (1963). Ιδιωτικό Αρχείο Ναυσικάς Μάνδυλα.
Εργαλεία κατασκευής χαλιών. Ιδιωτικό Αρχείο Ναυσικάς Μάνδυλα.
Απαγορεύεται ρητά η οποιαδήποτε χρήση, αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, φόρτωση (download), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά του περιεχομένου της ψηφιακής έκθεσης «Από την Ιωνία στο Ιόνιο», χωρίς την προηγούμενη έγγραφη άδεια της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας.
Ελληνικά 
English